Szklanka: do połowy pusta czy pełna? Artykuły Gazety Olsztyńskiej

Treść listu do Gazety Olsztyńskiej, wysłanego 28.04.2017. Mam nadzieję, że nie zepsuję im zbytnio majówki. Pogoda i tak się słaba zapowiada

—

Szanowni Państwo

Zamiast wstępu

Badania prof. Anny Gizy z 2013 przeprowadzone nad zawartością polskich programów telewizyjnych (TVP1, TVP2, Polsat, TVN…) wskazują, że:
– pokazywane wydarzenia dzieją się najczęściej w dużym mieście (40% programów)
– sceneria wiejska pojawia się w 18% programów (gminy wiejskie zajmują ponad 90% terytorium kraju)
– miejscem akcji jest najczęściej biuro i nowoczesne przestrzenie przemysłowo-usługowe (51%) i studio TV (43%).

Ponadto, badania prof. Gizy pokazały, że:
– TVP1 i TVP2 prezentują najczęściej rodzinę wielopokoleniową (46%)
– w Polsacie dominuje rodzina nuklearna (54%)
– TVN prezentuje głównie rodziny niepełne lub w kryzysie (52%).

We wszystkich stacjach TV to mężczyzna jest przedstawiany jako głowa rodziny (67% w TVN, 79% w TVP1).

Dlaczego ten list?

Przeciętny odbiorca przekazów medialnych nie zdaje sobie sprawy z powyższych liczb. Po pierwsze dlatego, że nikt nie bierze przed telewizor kalkulatora. Po drugie dlatego, że odbiór treści odbywa się zbiorczo, a więc w sposób, który nie identyfikuje na którym programie i w jaki sposób przedstawiany jest ‘ojciec polskiej rodziny’, ‘problemy komunikacyjne’ lub cokolwiek innego.

Niezależnie od tego, poszczególni nadawcy przedstawiają świat w sposób, który uprawnia do mówienia o istotnych statystycznie tendencjach. W konsekwencji kreowany przekaz wpływa na postawy jego odbiorców, kształuje tzw. świadomość kolektywną. W skrócie, zawartość komunikatu masowego wpływa na zespół powszechnie wyrażanych przekonań, wyobrażeń i norm obowiązujących i podzielanych przez społeczeństwo.

Artykuły Gazety Olsztyńskiej

Od kilku miesięcy obserwuję Państwa profil na Facebooku, głównie w celach informacyjnych. Chcę wiedzieć, co dzieje się w mieście, w którym mieszkam, a Gazetę Olsztyńską i portal wm.pl uważam za wiarygodne źródła takich informacji. Kolejne posty publikowane na profilu Gaz. Olsztyńskiej, wraz z treścią samych artykułów, coraz bardziej skłaniały mnie do przypuszczenia, że przedstawiany w nich obraz świata jest raczej negatywny niż pozytywny. Postanowiłem przejrzeć wszystkie posty z kwietnia 2017 r., które ukazały się na facebookowym profilu Gazety i odnosiły do artykułów samej Gazety Olsztyńskiej lub portalu wm.pl. Moje pytanie brzmiało: Jaki obraz świata (pozytywny/negatywny/neutralny) kreuje Gazeta Olsztyńska na swoim profilu facebookowym?

Nie miałem ambicji przeprowadzania profesjonalnej analizy ze sztywno i surowo określonymi kryteriami, dlatego w określaniu nacechowania wykorzystałem popularną w badaniach społecznych metodę eksploracyjną, w której czynniki są początkowo nieznane i zostają wyodrębnione dzięki samej analizie. Mówiąc wprost, posty, które zawierały słowa “śmiertelny”, “podejrzany”, “kara”, “tragedia”, “ostrzeżenie”, “problem”, “stracił”, “śmierć”, “wypadek” zostały przeze mnie określone jako ‘negatywne’. Z kolei posty zawierające słowa w rodzaju “nagroda”, “gratulacje”, “super”, “bezpieczny” czy “wymarzony”, a więc budzące pozytywne skojarzenia, klasyfikowałem jako ‘pozytywne’.
Pobieżna analiza pierwszych 60 postów (licząc od 25 kwietnia i przesuwając się “w dół strony”) wskazała następujące tendencje:

Wśród 60 postów znalazło się więc:

– 27 negatywnych
– 7 pozytywnych (+2 sponsorowane)
– 24 neutralne

Ponadto, sprawdziłem zawartość samych artykułów, do których odnosiły posty publikowane na facebookowym profilu Gazety Olsztyńskiej. W okresie 1.04-25.04 na profilu opublikowano 190 artykułów, odnoszących do strony samej Gazety lub do portalu wm.pl. Tym razem moim celem było sprawdzenie, które słowa najczęściej pojawiają się w artykułach. Wykorzystałem prostą analizę skupień lub, jeśli ktoś woli nomenklaturę metodologiczną, analizę częstotliwością słów. Graficzna wersja otrzymana przez proste policzenie słów prezentuje się następująco:

Omówienie wyników

Tego rodzaju prosta leksykalna arytmetyka nie uwzględnia oczywiście kontekstu, w jakim słowa występują. Niemniej jednak, słowa konotują, przywodzą na myśl określone skojarzenia i kształtują ogólny wydźwięk artykułu. Biorąc zatem pod uwagę nakład Gazety Olsztyńskiej, zasięg jej profilu facebookowego, można powiedzieć, że liczba słów pomnożona przez liczbę czytelników artykułów Gazety i portalu wm.pl daje efekt o znaczeniu, którego konsekwencje ciężko przecenić. Dla zobrazowania, tysiące ludzi przed monitorami i z gazetą w ręku czyta dziennie nieprawdopodobną liczbę słów w rodzaju “nie” (negatywna konotacja), “jeszcze” (oczekiwanie, niecierpliwość), “już” (satysfakcja, tempo), “jednak”/”może” (wątpliwość, ambiwalencja) itd.

Treść przekazu z taką częstotliwością słów działa zresztą w obie strony. Tak się bowiem składa, że Gazeta Olsztyńska ma akurat wakat na stanowisku dziennikarz. Biorąc pod uwagę powyższy obrazek, najlepiej gdyby kandydat na stanowisko był niezdecydowanym (“jednak”, “może”) i niecierpliwym (“już”) pesymistą (“nie”, “tylko”) żyjącym projekcjami (“było”, “będzie”, “będą”) na temat rynku pracy (“praca”, “pracę”, pracodawca”) i problemów komunikacyjnych (“ulica”, “kierowców”, “ruchu”, “drogi”) w Olsztynie. Zatem analiza częstotliwościowa słów to nie proste liczenie słówek.

Niektórym może się to wydać oczywiste, że “centrum” występuje dużo częściej niż inne rejony lub dzielnice miasta. Albo że jego “prezydent” (lub nazwisko) pojawia się w artykułach dużo częściej niż np. “radny”. Przekładając jednak tę obserwację na wieczorne wiadomości, powinny się tam pojawiać przede wszystkim relacje z Warszawy, a najczęściej cytowaną osobą powinna być Pani Premier. Niemniej, “Warmia” pojawia się nieporównanie więcej razy (21 wystąpień) niż takie, nie przymierzając, okoliczne Butryny czy Olsztynek, co świadczy pewnie (i pewnie słusznie) o regionalnych ambicjach Gazety.

Jednak nieoczywiste jest już np. to, że “ulica” występuje dużo częściej niż np. “las” lub “park”. Słowo “Mieszkańców” pojawia się równie często, co “kierowców” (po 23 wystąpienia). Dla porównania, o “pieszych” wspomina się 7 razy, “rowerzyści”, “rower”, “rowerowe” – 9. Lista wystąpień tych słów jest jednak mało reprezentatywna, gdy porówna się liczbę pieszych, liczbę rowerzystów i liczbę kierowców samochodów “mieszkających” w Olsztynie. Wartość wskaźnika feminizacji dla Olsztyna również nie uprawnia do tego, żeby mówić głównie o mężczyznach. W 2014 r. w Olsztynie mieszkało 52,3% kobiet, 47,7% mężczyzn. Mimo to, w artykułach słowo “jego” występuje dużo częściej niż “jej”.

W zestawieniu “Jezus” też pojawia się dość często, ale to pewnie zasługa przypadającej w kwietniu Wielkanocy.

Jak by nie było, wśród często używanych słów pojawiają się też “można”, “nas”, “warto”, co kompensuje nieznacznie ogólny, negatywny, wybiórczy i seksistowski wydźwięk przekazu, a co za tym idzie – obrazu świata, proponowanego przez profil Gazety Olsztyńskiej.

Jak to jest w innych częściach świata – podsumowanie

Powyższe, proste wyniki uzyskane w takiej amatorskiej kwerendzie medialnej, dają się pewnie wytłumaczyć modelem biznesowym Gazety i spółki WM. Brutalizacja mediów dziś sprzedaje się najlepiej. Można to pewnie także tłumaczyć w jakiś sposób charakterem narodowym łaknącym krwawych historii, tragedii i budowania tożsamości na krzywdzie i problemach. Tłumaczenia tego rodzaju zawierają jednak – w mojej opinii – pozytywną stronę. Skoro treść przekazu wynika, także, z charakteru narodowego, ze swej natury plastycznego i podlegającego zmianom, być może istnieje szansa na lepienie go w taki sposób, aby równać w górę zamiast w dół. Mówiąc kolokwialnie, szklanka może być do połowy pusta lub pełna – zależnie od punktu widzenia. Badania nad różnicami między norweskimi i polskimi mediami w przekazywaniu informacji o tragedii odpowiednio Breivika i Smoleńska pokazują ponadto, że masakrę na wyspie Utoya można niemal kompletnie zignorować (nieprawdopodobnie niska l. artykułów o Breiviku) lub epatować tragedią bez końca (nieprawdopodobnie wysoka l. artykułów o Smoleńsku, trwająca do dziś). Można więc, mówiąc o niej – skupiać się na poczuciu jedności, akcentować konieczność refleksji, identyfikować przekaz w obszarach “spokoju”, “tożsamości”, “więzi” lub budować przekaz na “podziale”, “aferze” i “konflikcie”. Badania prof. Wojciecha Nowiaka z poznańskiego UAM dobitnie to pokazują.

Być może wyniki dają się poniekąd wyjaśnić tematyką poruszaną przez Gazetę i portal wm.pl. Wszak koncentracja na problemach komunikacji, samochodach w mieście nie skłania do relacjonowania sytuacji w optymistyczny sposób. Mechanizm samonapędzającej się spirali negatywnego tonu przekazu medialnego nie jest już jednak tak oczywisty, gdy spojrzy się na kwestię nacechowania artykułów badaną w innych krajach. Zmiany klimatu, charakteryzujące się coraz dłuższymi okresami ciepłymi, częściej występującymi suszami, zwiększeniem częstotliwości katastrof naturalnych zdają się oczywiste i niepodlegające dyskusji. Wydawać by się więc mogło, że ich relacjonowanie w mediach, zwłaszcza tych zlokalizowanych w tym samym kraju, w miastach o podobnym położeniu geograficznym i bardzo podobnej historii, powinno się odbywać jeśli nie identycznie to przynajmniej bardzo podobnie. Badania nad sposobami ‘pisania o’ zmianach klimatu przez prasę z Lubeki i Rostoku – dwóch miast położonych bezpośrednio nad Morzem Bałtyckim – przeprowadzone w okresie 2003-2010, pokazały coś przeciwnego. Rostocka prasa widzi zmiany klimatu jako szansę: dłuższe okresy lepszej pogody będą sprzyjały rozwojowi turystyki, co pośrednio pomoże zmagać się z wysokim bezrobociem i problemami na rynku pracy. Z kolei prasa z Lubeki, położonej 100 km od Rostoku, widzi już zmiany klimatu w charakterze zagrożenia, przyszłych potencjalnych kataklizmów i ogólnej, dalszej destabilizacji już i tak niepewnej sytuacji na rynku pracy. Dokładniejsze wnioski z badań są zawarte w ogólnodostępnej publikacji naukowej prof. Christmann i jej niemieckich koleżanek pt. Local Constructions of Vulnerability and Resilience in the Context of Climate Change. A Comparison of Lübeck and Rostock.

Obraz świata przedstawiany w prasie nie jest oddzielny wobec codzienności jego odbiorców. Pokazuje to przykład dziennika Toronto Star, który postanowił poddać próbie ludzką uczciwość. Dziennikarze gazety rozrzucili po mieście zgubione rzekomo portfele, chcą sprawdzić, jaki odsetek mieszkańców Toronto zwróci portfele ich właścicielom/właścicielkom. Równolegle zadali innej grupie mieszkańców Toronto pytanie “Jak myślisz, czy osoba, która znajdzie portfel zwróci go właścicielowi/właścicielce?” Mieszkańcy dowiedli, że są godni zaufania w stopniu znacznie większym niż ktokolwiek mógł sobie wyobrazić. Mimo że odpowiedzi wskazały, że tylko mniej więcej co czwarty nieznajomy byłby gotów oddać portfel, w ramach eksperymentu Toronto Star zwróconych zostało ponad osiemdziesiąt procent portfeli. Jak sami napisali: nasi współobywatele gotowi są zwracać portfele i pomagać nieznajomym znacznie częściej niż w większości wydaje. O wiele rzadziej natomiast skłonni są nas okradać, oszukiwać, napastować czy zabijać.

Po uzyskaniu tych wyników, kanadyjska gazeta znacznie zmieniła nacechowanie swoich artykułów.

Czego Państwu i sobie życzę.

Z poważaniem